Omdat wij het altijd al zo gedaan hebben?

Gepubliceerd op 21 augustus 2019.

Plannen zijn mooi, maar worden pas werkelijkheid wanneer er ook fysiek gehandeld wordt. Fysieke arbeid waarbij je niet te veel hoeft na te denken. Dit artikel gaat over de gedachten die tijdens bijvoorbeeld een verbouwing door je hoofd kunnen schieten.

Binnen een docententeam wordt regelmatig met elkaar gepraat over de kwaliteit van de opleidingen, de inhoud van de beroepen sportmasseur, massage- en sporttherapeut. Een centrale vraag is altijd: Waarom doen we het zoals we het doen? Waar is ons werkmodel eigenlijk op gebaseerd?

Het slechtst mogelijke antwoord dat hierop gegeven kan worden is: Omdat we het altijd al zo hebben gedaan. Er zijn namelijk een aantal basisprincipes in de massage en sportverzorging die in de westerse massagevormen - waar de sportmassage een onderdeel van is - als vanzelfsprekend worden beschouwd.

Denk hierbij aan: naar het hart toe masseren, de opbouw van een behandeling, intermitterend drukken, strijkingen, knedingen, de volgorde binnen een techniek in de vormen lengte, cirkelvormig, dwars etc.

Sportmasseurs worden hier van het begin af aan vertrouwd mee gemaakt. De vraag lijkt hier gerechtvaardigd: Is dit inderdaad de beste manier of is er ook ruimte voor andere benaderingen?

Andere massagevormen

Kijk maar eens over onze westerse grenzen heen naar andere massagevormen. Bij een Hammam in Turkije wordt gewoon van het hart af gemasseerd, is er bijna geen onderscheid tussen knedingen en strijkingen en de opbouw is van hard naar keihard.

Bij een Ayurvedische kliniek werkt men voornamelijk met strijkingen met een ritmisch karakter en alleen maar in de lengteas van het lichaam. En kijk eens naar de enorme diversiteit van Chinese massagevormen. Ook hiermee zou je een modderfiguur slaan op het examen sportmassage. Ook in deze oosterse tradities kent men geen lengte, cirkelvormig, dwars en masseert men evengoed van het hart af.

Bovengenoemde methodieken zijn gebaseerd op duizenden jaren ervaring. Mochten deze methodieken schade toebrengen aan cliënten, dan hadden zij zich geen duizenden jaren bestaansrecht verworden. Uitgaande van het standpunt, dat wat goed is, blijft.

Sportmassage

In de sportmassage leggen studenten een prima basis voor hun verdere ontwikkeling als masseur. Feit is wel dat aan de sportmassage een examen verbonden zit. De studenten worden geschoold om te voldoen aan de eisen van dit examen. Een groot percentage van de sportmasseurs verbreedt zijn kennis in de sport- en massagetherapie. Hier leren studenten vooral om zelf ook na te denken en hun eigen inzichten en ervaringen te verwerken in hun behandelingen.

Massage kent vele verschijningsvormen en is zo oud als de mensheid zelf. Vergelijk de rijkdom van massage maar met een delicatessenwinkel. De student gaat als het ware zelf leren inkopen te doen om een gezond feestmaal te bereiden voor een cliënt die bij hem in de praktijk aanklopt.

Weerstand

Er ontstaat vaak weerstand bij studenten, wanneer ze bijvoorbeeld aangemoedigd worden om van de eerder geleerde gebaande paden af te wijken. Een grappig voorbeeld is de massage van nek en hoofd. Studenten geven aan dat tijdens massage van nek en hoofd stuwing zou kunnen ontstaan in het hoofd, wanneer je naar het hoofd toe masseert.

Laten we dan eens kijken hoe de bloedvoorziening van het hoofd geregeld is. Het hoofd wordt van bloed voorzien door twee gepaarde grote vaten. De arteria vertebralis, die door de dwarsuitsteeksels van de cervicale wervelkolom loopt, en de arteria carotis welke zich aan de voorzijde van de nek bevindt. Het getuigt van een zeer diepe benadering wanneer een masseur in staat zou zijn om bloed omhoog te stuwen door de arteria vertebralis. Hiertoe moet op zijn minst onherstelbare schade toegebracht worden aan de cervicale wervelkolom.

Dan zou het bloed gestuwd moeten worden vanuit de arteria carotis. Iedere judoka en worstelaar weet dat 5 tot 8 seconden druk op de carotis leidt tot een flauwte. Hier bevinden zich namelijk bloeddrukreceptoren en bij stimulatie hiervan maakt onze bloeddruk een zeer snelle en plotselinge daling, met als gevolg dat het lampje gaat knipperen en tijdelijk even uitgaat. Dit gegeven is interessant voor een zelfverdedigingscursus, maar snijdt geen hout op de massagebank. Waar komt dan toch de overtuiging vandaan dat massage naar het hoofd toe leidt tot stuwing?

Praktijkervaring laat andere waarnemingen zien. Massage naar het hoofd toe geeft juist veel verlichting bij met name spierspanningshoofdpijn en het werkt makkelijk en prettig. Studenten die met de geleerde technieken aan de slag gaan, melden voornamelijk dezelfde positieve bevinding.

Dwarsliggen

In het vervolg van dit artikel zullen we vooral eens lekker dwars zijn, dwars op het behandelverloop. Gewoon om ons allemaal eens wakker te schudden. Iedereen wordt uitgenodigd om te reageren en ons ook wakker te schudden met zinnige ervaringen en gedachten. Misschien slopen we een paar oude muren of blijken sommige juist niet voor niets neergezet. Wanneer we een draagmuur doorbreken, dan moeten we wel voor een goede ondersteuning zorgen.

Laten we eens lengte, cirkelvormig, dwars nadenken over een wijdverbreid fenomeen in de sportverzorging: koelen met ijs. Waarom wordt dit gedaan? Omdat we het altijd al zo gedaan hebben? In de sportverzorgingswereld wordt momenteel volop gediscussieerd over de waarde van cryotherapie, de wetenschappelijke benaming voor koelen met ijs. We duiken voor dit onderwerp niet in de boeken en surfen niet het net af, maar brengen gewoon onder woorden wat in de wandelgangen leeft. Zelf nadenken over zaken kan je ook scherp houden. Het gevaar bestaat dat we er compleet naast zitten. Maar deze rubriek is bedoeld om gewoon eens lekker vrijuit te bomen zonder het juk van autoriteiten.

Barbapapacellen

Wat gebeurt er wanneer iemand zich blesseert? Door geweld inwerkend van buitenaf of een ongecontroleerde beweging ontstaat weefselschade. Het kapsel en bandapparaat en/of omliggend spierweefsel scheurt. Uit de kapotte cellen lekken allerlei weefselprikkelstoffen en de ontstekingsreactie wordt gestart. Een cascade van neurobiologische activiteit komt op gang. De ontstekingsreactie kent verschillende fasen. Het uiteindelijke effect is optimale omstandigheden creëren voor weefselreparatie en herstel. Wanneer echter in het beschadigde weefsel een bloeding optreedt, dan dient deze eerst door het lichaam gestopt te worden.

Groot bloedverlies kan fatale gevolgen hebben. Is de bloeding gestelpt, dan verwijden de rondom het beschadigde weefsel gelegen capillairen. Dit zorgt voor een toename van de doorbloeding (rubor, calor en tumor). Cellen die in staat zijn tot weefselreparatie, de fibroblasten, worden in verhoogde concentraties in het beschadigde weefsel aangetroffen. Deze fibroblasten kunnen zich door het weefsel voortbewegen als een soort 'barbapapacellen'. Tegelijkertijd wordt de prikkeldrempel van de pijnsensoren verlaagd (dolor).

In de praktijk betekent dit dat de getroffen persoon het wel uit zijn hoofd laat om het beschadigde weefsel te gaan belasten. Het weefsel heeft rust voor herstel nodig.

Evolutie

Nu weer even terug naar het koelen. In de acute fase 'lijkt' er dus wel wat te zeggen voor het koelen. Koelen geeft een vasoconstrictie wat de bloeding zou kunnen helpen stelpen. Maar hierdoor beperken wij ook het vrijkomen van weefselvocht (zwelling) en dat is nu juist weer nodig voor de fibrolasten om goed door het hele gebied kunnen. Het nut van koelen is op zijn minst zeer discutabel te noemen. Het remt immers de ontstekingsreactie.

De functionele ontstekingsreactie (eerste drie tot tien dagen na het trauma) blijkt een prachtig herstelmechanisme te zijn. Gebaseerd op honderdduizenden jaren evolutionaire ervaring. Moeten we dit proces dan gaan remmen met cryotherapie? Het lichaam weet zelf wat de beste oplossing tot herstel is en dat moeten wij niet gaan remmen maar juist helpen.

Zenuwstelsel

Een tweede feit dat koelen met ijs in een verdacht perspectief plaatst, is ons zenuwstelsel. Onze huid, spieren, gewrichtskapsels en banden zijn ruim voorzien van allerlei sensoren. Een gedeelte van deze sensoren is bedoeld als een soort van informatiesysteem dat onze houding en bewegingen bepaalt en corrigeert. Dit systeem werkt samen met onze visus en ons evenwichtsorgaan.

We noemen het de propriocepsis. Wanneer spieren of gewrichten sterk gekoeld worden, dan daalt ook de temperatuur binnen het zenuwnetwerk dat met deze sensoren verbonden is. Dit zenuwweefsel blijkt hiervoor zeer gevoelig te zijn. In de praktijk komt het er zelfs op neer dat het evenwichtsgevoel aantoonbaar tot dagen lang verlaagd kan zijn als gevolg van beschadigingen aan het zenuwstelsel. Nu komt er een merkwaardig paradoxaal fenomeen om de hoek kijken. Een veel voorkomend probleem na een kapselbandtrauma is een verminderde actieve stabiliteit. De leek spreekt wel eens van 'uitgerekte' banden. Het is wellicht beter om te spreken van ‘sensor-arme’ banden. Door het trauma raken namelijk sensoren beschadigd en neemt het evenwichtsgevoel af. Dit zal zich in veel gevallen volledig herstellen. Met de juiste oefeningen worden de getroffen weefsels weer geprikkeld om meer sensoren aan te maken. Goede actieve stabiliteitstraining verrijkt de sensorendichtheid.

Stel een patiënt is in zijn herstelfase bezig met stabiliteitsoefeningen en koelt tegelijkertijd driemaal daags met ijs. Aan de ene kant tracht het lichaam nieuwe sensoren aan te maken en aan de andere kant wordt een aanslag gepleegd op nieuwe en resterende sensoren door de sterke temperatuursdaling. Dit lijkt op dweilen met de kraan open. Bij Ajax heeft koelen met ijs ooit geleid tot een klapvoet bij één van de spelers. Eén speler werd na een schop te lang gekoeld waardoor een motorische zenuw zodanig beschadigd raakte dat de speler enkele weken met een klapvoet heeft rondgelopen. Dit geeft in ieder geval weer even stof tot nadenken.

Tot slot nog een toevoeging. Opleiders hebben er heel vaak op gehamerd, maar het blijkt toch echt zo te zijn: rekken en strekken voor een inspanning heeft geen enkele invloed op de kwaliteit van de prestatie of een blessurepreventief effect. Dit is voor de zoveelste maal door wetenschappelijk onderzoek bevestigd. Een onderzoek aan het General Hospital van Montreal toonde dit recent aan. Rekken en strekken na een inspanning zou wel enig effect kunnen sorteren, maar ook dit is nog niet helemaal zeker. Nu nog even al het foldermateriaal van Postbus 51 herschrijven en alle coaches instrueren. Was net iedereen aan het rekken en het koelen geslagen, moeten ze het allemaal weer afleren. Verzorgers succes!

Bronnen

• Message 2019-3

SportverzorgingMassageArtikel